Hukuki Olarak Soybağı Nedir?
Soybağı; bireyin kendisiyle üst soyu arasında kurulu olan, bireye bir nesebe bağlı tutan doğal bir bağdır. Soybağı kavramı hukukumuzda 2 çeşit şekilde karşımıza çıkmaktadır: Geniş ve Dar Anlamda Soybağı. Geniş anlamda soybağında, birey kendiyle toplum arasındaki ilişkiyi biyolojik ve doğal olmak suretiyle belirleyen ve o kişiyle kan bağı bulunan kişiler kastedilmektedir. Dar anlamda soybağında ise bireyin anne ve babasıyla mevcut bulunan kan bağı üzerinde durulmaktadır. 4721 sayılı Medeni Kanun’da soybağı hususu TMK’nın 282-334 maddelerinde dar anlamda hükme bağlanmıştır.
–
Soybağı Nasıl Kurulur?
Anne ve baba ile soybağı farklı şekillerde kurulur. Anne ile çocuk arasında doğum yoluyla ya da evlat edinerek soybağı kurulur. Baba ile çocuk arasında ise doğum yolu ile soybağı sağlanamadığından çocuğun hangi babadan olduğu tespit edilmeli ve bu yüzden nispeten anneyle kurulan soybağından daha zor kanıtlanmaktadır. Çocuğun baba ile soybağı; anneyle evlenme yoluyla, doğan çocuğu sonradan tanıma yoluyla ve hakim hükmü neticesiyle kurulabilir. Bu yollar dışında evlat edinme yoluyla da babayla soybağı kurmak mümkündür. Ancak ben yazımda tanıma, babalık hükmü ve evlat edinmek ile baba ile soybağının kurulmasına değil, daha çok evlenme yoluyla baba ile kurulan soybağına değineceğim; çünkü soybağının reddi davası ve 4721 sayılı Kanun, evlilikten doğan soybağıyla daha çok ilgilidir.
–
Babalık Karinesi Nedir?
Baba ile soybağı kurulmasında hukuk düzeni bir karine kurmuştur. Karine bazı somut gerçeklerle bilinmeyen ancak olduğunun muhtemel olduğunu anlatan hukuki varsayımdır. Bu hususta kurulan karinenin ismi de babalık karinesidir. Bu karine evlilik yoluyla kurulan soybağında söz konusudur. Bu karine evlilik sırasında yahut evlilik sona erdirildikten başlayarak 300 gün içerisinde çocuk doğarsa, çocuğun babası hukuken devam eden evlilikteki yahut son verilen evlilikteki baba olarak kabul edilir. Fakat bu çürütülemez bir karine değildir, bu yüzden baba kabul edilen kişi soybağının reddi davası açarak karinenin yanlış olduğunu ispatlayabilir.
–
Soybağının Reddi Davasının Konusu ve Niteliği Nedir?
Babalık Karinesinin yanlış olduğunu ispatlayarak doğan çocuğun babanın neshebinden gelmediği hükmünü doğuran davaya “soybağının reddi davası” denir. Davayı baba açabilmekle birlikte tek taraflı ifade etmek, karısıyla bu konuda anlaşmak veya “soybağının reddi davası” dışında farklı davalar açmak ile aralarında soybağı olduğu kabul edilen çocukla babanın soybağının reddedilmesi söz konusu değildir. Dava sonucu baba ile çocuğun soybağı kaldırılsa bile ananınki devam eder. Ayrıca soybağının reddi davası açılabilmesi için çocuğun evlilik birlikteliği içerisindeyken doğmuş olması gerekir.
–
Soybağının Reddi Hangi Gerekçelerle İspatlanabilir?
2 durumda soybağının reddi ispatlanabilir: Bebeğin evlilik sırasında; evlilik birlikteliğinden önce ya da ayrılık esnasında anne karnına düşmüş olması durumlarında.
–
Çocuk Eğer Anne Karnına Evlilik Devam Ederken Düştüyse
İspatla yükümlü taraf yine davacıdır. Davacının ispat yükü; eğer çocuk evlilik birlikteliğinin başlamasından 180 günlük süre içinde yahut evliliğin sona ermesinden itibaren 300 gün içinde ana rahmine düştüyse, oldukça ağırlaşır. Çünkü kanun koyucu bazı biyolojik sürelerden hareketle bu süreyi tayin etmiştir. Bahsedilen durumda, babalık karinesinin imkansızlığı ispatlanmalıdır. İki seçenek söz konusudur:
–
1. Cinsel İlişkinin Mümkün Olmaması
Kocanın maddi imkansızlıktan dolayı cinsel ilişkiye girmesinin mümkün olmadığı, ispat edilebilir. Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle cinsel ilişkinin olup olmadığının tespit edilmesi gereken zaman aralığı 120 günden 10-12 güne inmiştir. Maddi imkansızlık etmenlerinden dışsal olanlara değinirsek kocanın, çocuğun anne rahmine düşme ihtimalinin bulunduğu 10-12 sürelik zaman diliminde; cezaevinde bulunması veya seyahate çıkmış olması örnek gösterilebilir. İçsel olarak maddi imkansızlığaysa döllenme esnasında kocanın tedavi gördüğü ya da felçli olduğu örnek gösterilebilir
–
2. Nedensellik Bağının Bulunmaması
Maddi imkansızlık durumunun kanıtlanamaması halinde koca; çocuğun karısıyla sürdürdüğü cinsel ilişkiden değil başka bir erkeğin karısını döllemesiyle oluştuğunu kanıtlamalıdır. Buna örnek olarak koca, kendinin kısırlığı bulunduğunu ya da karısının daha önceden farklı bir erkekle cinsel ilişkisinin olduğunu ve bu cinsel ilişkiden çocuğun meydana geldiği kanıtlayarak soybağını yine reddedebilir. Ancak çürütülebilir nitelikte olan babalık karinesinin; kadının, çocuğun başka bir erkeğin cinsel ilişkisinin mahsulü olduğunu ya da kadının kritik döllenme sürecinde başka erkekle cinsel ilişkide bulunduğunu itiraf etmesiyle çürütülmesi mümkün değildir.
–
6100 Sayılı Hukuk Muhakemesi Kanunu Madde 292’de Hukuka Aykırılık Var Mı?
Nedensellik bağının ispatlanmasında günümüz tıbbi teknolojisinden yararlanılmaktadır. Bu yöntem kan muayenesi olabildiği gibi doku alınması da olabilir. 4721 Medeni Kanun’dan önce mahkeme kararıyla kadın üzerinde, kadının rızası bulunmadan bu yöntemlerin uygulanması Anayasal ve kanuni hak olan kişilik hakkının içinde yer alan vücut bütünlüğünün ihlalini oluşturduğu kabul edilmekteydi. 4721 sayılı Medeni Kanun’un 284. maddesinin 2. fıkrasıyla birlikte soybağının reddi davasında mutlaka gerekli ve kadının sağlığı adına herhangi bir tehlike yaratmayan araştırmalara ve incelemelerin kadının sorumluluğunda olduğu, kadının rızası olmazsa ve yapılamazsa hakimin kadın aleyhine karar verebileceği kabul edilmiştir.
Hakimin bu tıbbi araştırma ve incelemeye karar verebilmesi için kocanın çocuğun kendi neshebinden gelmediği hakkında ciddi tereddütler uyandıran gerçeklerin bulunması yine de gerekmektedir. Bu kanaati uyandırmak için kadının evliyken kocası haricinde bir erkekle cinsel ilişkisinin var olması, namuslu bir yaşam sürmemesi, çocuğun kocayla ırksal ya da dikkate değer özellikleriyle benzeşmemesi gibi kanıtlar koca tarafından sunulmalıdır ki kadının vücudundan tıbbi delillerin elde edilmesi için hakim hüküm verebilsin.
4721 sayılı Kanun bir yana, 2011 tarihinde uygulanmaya konmuş 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 292 bu konuda kadının aleyhine hüküm vermek dışında bir de eğer tıbbi araştırma kadının sağlığı adına riskli değilse hakim kararıyla bu incelemelerin zor kullanılarak da yaptırılabileceğinden bahsetmektedir. Bu hüküm aslında “kamu yararı” gözetilerek konsa da hukuka aykırıdır. Bazı hukukçu yazarlar soybağının tespitinin kamu hukukunda önem arz eden “kamu yararı” kavramıyla değerlendirerek, devlet eliyle düzen sağlamakta önemli bir argüman olarak düşünmüşlerdir. Fakat burada dikkat edilmesi gereken nokta kamu hukuku davalarının davacı tarafının devlet, davalı tarafının ise şahıs olduğudur. Ancak soybağıyla ilgili davaları Aile Hukuku’nun konusu olduğundan özel hukuk davalarıdır ve davacı da davalı da şahıstır. Ayrıca Medeni Kanun’da kişinin vücut bütünlüğü de kişilik haklarının arasında yer almakta, rıza alınmadan kişi üzerinde yapılan tıbbi araştırmalara karşı durdurma davası öngörüldüğü gibi aynı zamanda bu madde 4721 sayılı Medeni Kanun’un 284. maddesiyle çatışmaktadır. Madde 284’e göre; hakim, kadının sağlığını tehdit etmeyeceği sürece tıbbi müdahalenin uygulanmasına karar verir de, kadın kabul etmezse; bunu diğer kanıtlarla kadının aleyhine olan bir kanıt olarak değerlendirip sonuca varır ve bu hükümlerin Hukuk Muhakemeleri Kanunlarından önce saklı tutulacağı, başka bir deyişle öncelik verileceği söylenmektedir.
Evlilik sırasında çocuğun ana rahmine düşmesi haricinde çocuğun evlilik içinde ana rahmine düşmesi ve çocuğun mevcut evlilikten önce ya da hakim kararıyla takdir edilen, evlilik birliğinin tekrar kurulabilmesi amacıyla bir süre evliliği bitirmeden çiftlerin ayrı yaşaması sırasında ana rahmine düşmesi durumları da soybağının reddi davasının konusunu oluşturur.
–
Sonuç
Soybağı hukuksal anlamda çocuğu üst soyuna bağlı tutan, bir nesebe bağlı tutan bağdır. Hukuk dar anlamda soybağını inceler. 4721 sayılı Kanun’da düzenlenmiştir. Soybağı çocuk ve anne ile çocuk ve baba arasında farklı yollarla kurulur. Anne doğum yoluyla tespit edilirken babalık çeşitli yollarla kazanılır. Bu yüzden babalık karinesi adlı, güçlü bir varsayım hukuken kabul edilir; fakat çürütülmesi de mümkün olduğundan soybağının reddini imkanlı kılar. Davacı taraf; çocuğun babanın neshebinden geldiği, anne ile babanın evliliği devam ederken şüpheliyse nedensellik bağının olmaması, cinsel ilişkinin mümkün olmaması gibi delillerle kanıtlamaya çalışabilir. Sadece evlilik devam ederken değil, evlenmeden önce ya da ortak yaşama ara verilmesinde de soybağının reddi davası mümkündür. 4721 sayılı Kanun’da 284. maddedeki düzenleme, soybağının reddi davasında hakim, kanıt elde etmek amacıyla kadının vücudundan tıbbi deliller alınmasına kadının sağlığı açısından riskli değilse karar verebilir; hatta kadın buna onay vermezse hakim, bunu kadının aleyhine delil olarak diğer kanıtlarla da değerlendirip hüküm verebilir. Kanıma göre buraya kadar hukuka aykırı bir durum yoktur, çünkü kadının kişilik hakkı zorla ihlal edilmemiştir. Ancak 6100 sayılı Hukuk Muhakemesi Kanunu’nun 292. maddesi kişilik hakkının ihlali kapsamında kadının vücut bütünlüğünün ihlali, hakimin zor kullandırarak kadının vücudundan tıbbi delil elde etmesini mümkün kılmıştır. Buna rağmen 4721 sayılı Kanun’un konuyla ilgili maddesi, kadının kendi rızası olmadan delil elde edilemeyeceği hükmü saklı tutulmuştur. Bu sebepten 4721 sayılı Kanun’a öncelik verilmelidir.
–
Kaynakça
- Dural, Mustafa- Oğuz, Tufan- Gümüş, M. Alper, Türk Özel Hukuku Cilt 3 Aile Hukuku, İstanbul: Filiz, 2019.
- İşleyen, M. İpek – Süleyman, Sirac, “Türk Hukuku’nda Soybağının Kurulması, İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(1), 2018, 106-115.
- Özdemir, G. Canan, “Türk Hukuku’nda Soybağının Reddi Davası”, İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018, 31-40.
[zombify_post]
0 Yorum