Haklarımızı Bilelim: “Polisin Durdurma ve Kimlik Sorma Yetkisi”

Polise tanınan bu yetki Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu'nda düzenlenmiştir. (PVSK)

Polisin bu yetkisini kullanabilmesi tecrübesine ve içinde bulunulan durumdan edindiği izlenime dayanan makul bir sebebinin bulunması ön koşuluna bağlanmıştır. Makul sebep ise akla ve mantığa uygun sebeptir. Şartlara baktığımızda ucu çok açık bir düzenleme olduğunu anlıyoruz.  Kanun koyucunun bu şartlarla polise durdurma ve kimlik sorma bakımından çok geniş bir yetki vermeyi istediğini görüyoruz.

Durdurma yetkisi ancak ve sadece makul bir sebebin varlığı halinde kullanılabileceğinden Kanun’un 4/A maddesinin ikinci fıkrasının ikinci cümlesi hükmü gereği “süreklilik arz edecek, fiili durum ve keyfilik oluşturacak şekilde durdurma işlemi yapılamaz”

İlgili maddede kolluğun kişi ve araçları durdurma yetkisini kullanabilmesini bazı nedenlere bağlayarak kısmen de olsa kısıtlama yoluna gidilmeye çalışılmıştır. 

Buna göre kolluk, Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği’nin “durdurma ve kontrol işlemleri” ni düzenleyen 27. maddesinin ikinci fıkrası hükmünden de hareketle somut olayda tecrübesine dayanarak, içinde bulunduğu durumdan ve izlediği davranışlardan, 

a) bir suç veya kabahatin işlenmesini önlemek, 

b) suç işlendikten sonra kaçan faillerin yakalanmasını sağlamak, işlenen suç veya kabahatlerin faillerinin kimliklerini tespit etmek, 

c) hakkında yakalama emri ya da zorla getirme kararı verilmiş olan kişileri tespit etmek veya 

d) kişilerin hayatı, vücut bütünlüğü veya malvarlığı bakımından ya da topluma yönelik mevcut veya muhtemel bir tehlikeyi önlemek hususlarında kanaat elde ederse kişileri ve araçları durdurabilecektir.

Bu şartlardan birinin meydana gelmesi durumunda polis tarafından durdurulabilirsiniz. 

4/A maddesinin dördüncü fıkrası hükmüne göre durdurma süresi, durdurma sebebine esas teşkil eden işlemin gerçekleştirilmesi için zorunlu olan süreden fazla olamaz. Bu sürenin ne kadarlık bir süre olabileceği uygulamada somut olaylara göre değişiklik gösterebileceğinden, genel ve tüm olaylar anlamında şu kadarlık, bu kadarlık, örneğin en fazla 1 saat veya 5 saat veya 10 saat veya en fazla gözaltı süreleri kadar şeklinde bir sınırlamaya tabi tutulması mümkün değildir. Durdurma, durdurma işleminin yapılış amacına göre bazen, örneğin hakkında yakalama emri ya da zorla getirme kararı verilmiş olan kişileri tespit etmek amacıyla yapılmış olan bir durdurmada birkaç dakika bazen de, örneğin bir suçun iştirak halinde işlenmesini önlemek veya iştirak halinde bir suç işlendikten sonra kaçan faillerinin yakalanmasını sağlamak amacıyla yapılmış olan bir durdurmada durdurulan ve “öncü” tabir edilen bir aracın arkasından geldiği düşünülen bir başka aracın beklenmesi amacıyla birkaç saat devam edebilecektir.

Kolluk, durdurduğu kişiye öncelikle durdurma sebebini bildirmelidir. Bu bildirim zorunludur. Madde hükmünde açıkça belirtilmemiş olmakla birlikte, kolluğun eğer üniformalı değilse mutlaka, hatta üniformalı bile olsa, kolluk mensubu olduğunu söyleyerek kendini tanıtması ve görev kimliğini göstermesi uygun olacaktır. Bunun üzerine kolluk, gerekli görürse durdurduğu kişiye durdurma sebebine ilişkin sorular sorabilecek, durdurduğu kişiden kimliğini veya bulundurulması gerekli diğer belgelerin ibraz edilmesini de isteyebilecektir.

Kimlik sorma meselesine gelirsek kolluğun “kimlik sorması” ile “kimlik tespit etmesi” kurumları birbirinden esasen farklı işlemlerdir. Kimlik sorma işlemi sırasında kimliği sorulan kişi kayıtlara geçirilemezken, kimlik tespit etme işlemi, bir kişinin kayıtlara geçirilmesi, yaygın ifadesiyle ile “fişlenmesi” anlamına gelmektedir. Kollukça yerine getirilen kimlik sorma işlemi sırasında kimliği sorulan kişinin kimlik bilgilerini kayıt edilemez.

Kolluk, bir kişiye kimliğini ya durdurma yetkisinin doğduğu hallerde ya da genel olarak kolluk görevini yerine getirirken sorabilir. Kimlik sorma işlemi sırasında kolluğun kendisinin kolluk mensubu olduğunu belirleyen belgeyi göstermesi gereği zorunludur. Kollukça usulüne göre kimliği sorulan kişi de bir kimlik belgesi göstermek suretiyle kimliğinin belirlenmesini sağlamak zorundadır.

Herkesin kafasındaki soruya gelelim: "Kimliğim yanımda yok şimdi ne olacak?" 

-Kimliğinizin yanınızda olması bir zorunluluk değil, en azından suç değil. 

-Öte yandan amaç zaten sadece kişinin kimliğinin, yani kim olduğunun belirlenmesi olduğundan ve kimliği sorulan kişiye kimliğini ispatlaması hususunda gerekli kolaylığın gösterilmesi de zorunlu olduğundan, kolluk, üzerinde kimliğine ilişkin bir belge bulunmayan kişinin örneğin evini veya işyerini telefonla aramasına izin vermek suretiyle bir yakını vasıtasıyla kimlik belgesinin uygulama mahalline getirilebilmesine olanak sağlamalıdır.

Peki kimliğin yanında yok ve yakınlarına ulaşıp kimliğini ispat edemiyorsun şimdi ne olacak?

Bu durumda kolluk size 50 TL idari para cezası kesebilir. Ayrıca kimliğiniz belirlenene kadar gözaltına alınabilir hatta tutuklanabilirsiniz.

Ayrıca belirtelim ki kolluğun sizi durdurması üstünüzde veya aracınızda arama yapabileceği anlamına gelmez. Eğer konusu suç olan bir şeyler taşımıyorsanız silah, uyuşturucu vb. gibi polis yoklama, sıvazlama yoluyla dahi üstünüzde arama yapamaz.

KAYNAKÇA

Kunter, Nurullah/Yenisey, Feridun/Nuhoğlu, Ayşe, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku

Öztürk, Bahri/ Erdem, Mustafa Ruhan, Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku

Öztürk, Bahri/Tezcan, Durmuş/Erdem, Mustafa Ruhan/Sırma, Özge/Saygılar, Yasemin F./Alan, Esra, Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku (Ders Kitabı)

[zombify_post]