Terminoloji açısından özgün hali Franchising’dir. Kelimenin özü, ‘özgür kılmak, izinli kılmak’ manasını taşımaktadır. Bir nevi imtiyazdır. Kanun’da açıkça tanımlanmamış olmakla birlikte doktrinde ve Yargıtay kararlarındaki tanımında; Franchising’in, bir ürün veya hizmetin ayrıcalık verme hakkına sahip olan tarafın belirli bir süre, şart ve sınırlamalar içerisinde işin yönetim ve organizasyonuna dair bilgi ve destek sağlamak amacıyla imtiyaz hakkına konu ticari işleri yürütmek için diğer tarafa verilen imtiyazdan doğmuş uzun dönemli ve sürekli bir iş ilişkileri bütünü olmakla birlikte, birbirinden bağımsız iki taraf arasında vuku bulan bir sözleşme olduğu anlaşılır. Franchise sözleşmeleri, gayri maddi mallara sahip olan “Franchise veren”, “Franchise alan’a bu gayri maddi malların (marka adı, işaret, vs.) kullanılmasını sağlamakta, sözleşmenin devamı süresince denetlemekle beraber yardımcı olmak adına gereken teknik bilgiyi sunmaktadır. Sözleşmenin karakteristik edimi bu şekildedir.
Gıdadan otomotive, gayrimenkuldan eğitime pek çok alanda faaliyetler gerçekleştirilerek hukuki yönü ortaya konulmak istense de kanunla düzenlenmemiş atipik bir sözleşmedir. Bağlayıcılığı olmakla beraber her iki tarafa da karşılıklı hak ve yükümlülükler getiren, sürekli borç ilişkisi doğuran, çerçeve sözleşme niteliğinde hukuki bir belgedir. Ayrıntılı düzenlenmez. Taraflar “franchise veren” ve “franchise alan” olmak üzere edimde bulunur. Sözleşmesinin meydana gelebilmesi için tarafların, sözleşmenin esaslı noktaları üzerinde karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarının bulunması aranır.
Franchise sözleşmesi geniş anlamda yorumlandığında karma sözleşmedir. Franchise verenin karakteristik edimi bakımından bileşik sözleşmeye benzer. Ancak franchise alanın edimi de sadece franchise bedeli vermek olmadığı göz önünde tutulursa franchise sözleşmesini atipik sözleşme olarak görmek gerekir. Franchise veren, lisans ve teknik bilgi sözleşmesinin karakteristik edimlerini de birlikte borçlanmış olur.
“Franchise alan”, “franchise veren”e bağımlı değildir. Aralarında tabiiyet ilişkisi yoktur. Bu sebeple, kural olarak hizmet sözleşmesi kuralları bu alanda kıyasen uygulanamaz. Ancak eser sözleşmesi ve vekalet sözleşmesine benzer şekilde, franchise veren’e bağımlı olmayan franchise alan onun belirlediği ilkeler doğrultusunda kullanma izni verilen gayrimaddi malları kullanmakla yükümlüdür. Mal ve hizmetler aynı kalitede sunulmalıdır. Franchise veren bu konuda gerekli eğitim ve iş birliği için, franchise alanın işyeri veya yerlerinde gerekli örgütlenmeyi kurmayı da üstlenir.
Franchise sözleşmesinin konusu, franchise hakkını hem kullanma hem pazarlama hem de satış yetkilerini kapsamaktadır. Franchise sistemine göre franchise veren firma; bir üretim, pazarlama ve işletme sisteminin sahibidir. Kendisinin muvaffak olmasını sağlayan yöntemleri franchise alana öğretir.
Franchise veren, başka kişilere franchise verebileceğini sözleşmede belirtmesi şartıyla, franchise alanın pazar potansiyeli arttığında başka kişilere de franchise verebilir.
Franchise alan sadece franchise verenin ürün, hizmetlerinin ya da onun belirlediği üçüncü kişilerden mübayaa ettiği malın pazarlamasını ve dağıtımını yapar.
Franchising sözleşmesinde franchise alan, kendi ticaret unvanını franchise verenin sistemindeki tanıtıcı işaretlerin arkasına gizlemek zorundadır.
Sözleşme, iki tarafa da borç yükleyen bir sözleşme özelliği göstermektedir. Franchise alanın, başlangıçta beli bir miktarı daha sonra da cirosunun belli bir yüzdesi oranındaki tutarı franchise verene ifa etmesi gerekir.
Franchise veren tarafından, franchise alana sunulmuş bir sistem bulunmalıdır. Bu sistemin pazarlanmaya uygun somut ürün/hizmet veya ürünler/hizmetler, pazarlama teknikleri, gayri maddi mallar ve haklar gibi unsurların terkipinden oluşan özgünleştirilmiş bir organizasyona dayanması icap eder.
Know-how kullanımı veya markalara lisans verilmesi franchise sözleşmelerinin temel unsurlarındandır. Buna göre, franchise sözleşmeleri üretim, işetme veya pazarlama sistemine ilişkin know-how içermiyor ise sözleşme içeriğine göre başka bir tip olarak değerlendirilmesi muhtemeldir. Sürekli satış ve dağıtım ilişkisi içeren bir sözleşmede, ürünlerin mülkiyeti bir sağlayıcıdan bir aracıya geçmekteyse bu sözleşme bir distribütörlük/bayilik sözleşmesi olarak ele alınabilmesi örnek olarak verilebilir.
Bu özellikleriyle ve somut olaydaki uyuşmazlığa göre, hizmet, acentalık, vekalet sözleşmelerinin kuralları kıyasen uygulanır. Hakkaniyet gerektiriyorsa, TMK m. 1 uyarınca bir tamamlayıcı kural bulunarak kanun ve dolayısıyla sözleşme kuralları tamamlanabilir.
–
Türleri
Mal franchise’ı, hizmet franchise’ı ve üretim franchise’ı olmak üzere üç türden söz edilir.
Mal Franchise’ı: Sözleşmenin asıl edimi, franchise alanın franchise verenden veya onun izniyle üçüncü kişiden aldığı malları başka bir üçüncü kişiye satar. Burada bir ‘tek satıcılık sözleşmesi’ yoktur. Franchise alanın, müşteriyi aydınlatma, açıklama, onarım hizmeti sunma gibi borçları da vardır. Bu türe ‘sürüm franchise’ı denebilir. Mal franchising verenin elinde bulunur, franchise alan malları üretmemektedir.
Hizmet Franchise’ı: Burada farklı olarak konu ürünün değil hizmetin sunulmasıdır. Standartlaşmış hizmetlerin tüketiciye sunulmasında karakteristik edim söz konusudur. Mal satımı da olabilir. Ağırlıklı olan hizmet sunulmasıdır. Franchise alan franchise verenin yönlendirmesiyle hizmeti hazırlar ve tüketiciye sunar. Bu sözleşme türüne örnek olarak ise fast-food verilebilir.
Üretim/İmal Franchise’ı: Franchise alan, franchise verenin elde ettiği hammaddeleri imal etmekte veya bu hammaddeleri işleyerek satmakla yükümlü olduğu türdür. Tek satıcılık sözleşmesine benzeyen bir görünümü olsa da aynı değildir. Tek satıcılık sözleşmesinde “franchise bedeli” ödeme yükümünün karşılığı yoktur.
–
Franchise Veren Tarafın Borçları
Sözleşme evveliyatında açıklama ve aydınlatma borcu: Franchise ilişkisinin karşılıklı güven ve disiplin içinde sürmesinin ilk ve en tabi şartı olmaktadır.
Maddi olmayan malları franchise alana kullandırtma borcu: Franchise akdinde franchise veren, kendisine ait olan üretim, işletme ve pazarlama sistemini, bu sistemin kapsamında yer alan markayı, işletme adını, mal veya hizmetleri tanıtıcı bilumum işaretleri, teknik veya mesleki bilgileri, işletme ve pazarlık alanında sahip olunan sırları, fikri ve sınai diğer unsurları franchise alana kullandırtmakla yükümlüdür.
Franchise alanı koruma-destekleme borcu: Franchise veren, franchise alanı devamlı olarak ticari etkinliğinde destekleme borcu altındadır. Bu konuda örnek olarak sağlanan hizmet veya üretilen mala ilişkin yardım, verimlilik arttırma eğitimleri ve danışma hizmetleri gösterilebilir.
Franchise veren tarafın malzemeleri teslim borcu: Franchise verenin belirli bir tekel bölgeden başka Franchise sözleşmesi kurmaması ve üçüncü kişilere mal göndermemesi gerekir.
–
Franchise Alan Tarafın Borçları
Mal ve hizmetlerin sürümünü kendi ad ve hesabına yapma ve arttırma borcu: Franchise sözleşmesinin maksadı, sözleşmenin konusunu oluşturan malların veya hizmetlerin üçüncü kişilere sürümününü sağlamaktır. Bunu sağlamak için de franchise alandan, kendi ad ve hesabına çalıştığı işletmesinde basiretli bir tacir gibi davranması ve gerekli itinayı göstermesi ve bu şekilde sürdüreceği faaliyetiyle sürümü arttırması beklenir.
Kendisine sunulan gayri maddi malları kullanma borcu: Franchise alan, sürüm yapma ve bunu arttırma gayesini sağlamak için faaliyet gösterirken kendisine temin edilen üretim, işletme ve pazarlama sisteminde yer alan maddi malları (isim, marka, know-how vs.) kullanmakla yükümlüdür.
İşletme ve pazarlama prensiplerine uyma ve kontrollerine katlanma borcu: Franchise alan, franchise verenin sağladığı hizmet veya ürünün kalite standartlarını muhafaza etmek, müşteri çevresindeki memnuniyeti sürdürmek amacıyla koyduğu çalışma kurallarına uymak zorundadır. Bu kurallar sözleşme kurulmadan önce franchise alana bildirilmiş, üzerinde mutabık olunmuştur. Franchise verenin sonradan vereceği yönergelere uyma yükümlülüğü etkilenmez.
Franchise verenin menfaatlerini koruma ve sadakat borcu: Rekabet etmeme, sözleşmeden doğan borçları bizzat ifa etme, sır saklama, başkasına devretmeme, franchise verenin bilgi ve hesap verme borçlarını ihtiva etmektedir. Her ilişki için ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekir.
Franchise alan tarafın ücret ödeme borcu: Franchise alan, franchise verenin maddi olmayan mallarını kullanma ve destekleme yükümlülüğünün karşısında belli bir ücret ödemek mecburiyetindedir. Ücret; giriş bedeli ve kullanım bedeli olmak üzere iki çeşitlidir. Başlangıçta franchise veren tarafa ödenen sabit miktar, franchise giriş bedelidir. Franchise alanın işletme süresince markayı kullanması karşılığında belirli dönemlerde franchise verene ödeyeceği miktar ise kullanım bedelidir. Bu sabit ücret olabileceği gibi kârın belli bir oranı olarak da belirlenebilmektedir.
–
Franchise Sözleşmesinin Sona Ermesi
Aşağıdaki nedenlerle sözleşme sona erebilir:
- Sürenin sona ermesi
- Haklı sebeple fesih
- Taraflardan birinin ölümü, iflası, fiil ehliyetini kaybetmesi
- Süresi belirsiz franchise sözleşmesinde bozma bildirimi (feshi ihbar, önelli fesih)
Kanunda düzenlenmemiş bir sözleşme olduğu fesih ihbar süresi için adi ortaklıktaki ‘altı ay önceden fesih bildiriminde bulunabilme’ imkânı kıyasen uygulanabilir.
İşlem temeli teorisi sözleşme sona ererken önemli görülmektedir. Teoriye göre, sözleşmenin inşa aşamasında öngörülmesi mümkün olmayan ve sözleşme kurulduktan sonra ortaya çıkan olağanüstü koşullar nedeniyle ivazlar arasında bir oransızlık doğmuş ve bu oransızlık, alacaklının sözleşmeden doğan taleplerinin aynen ifasında ısrarcı olması halinde hakkın kötüye kullanılması sonucunu doğuracak kadar gereğinden fazla ise, hâkim, iyi niyet ve dürüstlük kuralına dayanarak, sözleşmeyi ya değişen koşullara uyarlamaktadır ya da sona erdirmektedir. Sürekli borç ilişkilerinde ve franchise sözleşmesinde, işlem temelinin çökmesinin, sözleşmenin olağanüstü feshine sebep olan bir haklı neden olduğu söylenebilmektedir.
–
Sözleşmenin Sona Ermesinden Sonraki Yükümlülükler
Sözleşmesinin sona ermesiyle tarafların birbirlerine karşı borçları kalmamaktadır. Fakat sözleşmenin sona ermiş olsa bile birbirlerine karşı halen bazı yükümlülükleri devam eder.
Franchise alan artık kullanılmasına sunulan maddi olmayan malları kullanmama ve kendisine verilen teknik bilgiyi de saklamakla yükümlüdür.
Elinde mülkiyeti kendisine devredilmemiş mal veya malzeme varsa iade etmelidir.
Rekabet etmeme yasağı konusunda TBK m. 444-447 kuralları niteliği gereği uygun olduğu ölçüde franchise sözleşmesine uygulanabilir.
Sözleşme franchise alana yükletilmeyen bir sebeple sona ermişse, franchise verenin alana, ‘müşteri çevresi tazminatı ödemesi gerektiği TMK m. 2/1 ve m. 1 göz önünde tutularak kabul edilebilir.
–
Kaynakça
- https://www.kamaci.av.tr/index.php/makaleler/97-franchise-sozlesmesinin-hukuki-niteligi-ve-benzer-sozlesmelerle-karsilastirilmasi.html
- http://www.demirbas.av.tr/tr/icerik.goster_155_franchising-sozlesmesi.html
- https://www.tekcan.av.tr/franchise-sozlesmesi-hakkinda-bilinmesi-gerekenler
- http://www.erdem-erdem.av.tr/yayinlar/hukuk-postasi/turk-hukukunda-franchise-sozlesmeleri/
- http://www.buluthukukburosu.com.tr/wp-content/uploads/2018/01/FRANCHISE-S%C3%96ZLE%C5%9EMELER%C4%B0.pdf
[zombify_post]
0 Yorum