Caddede, vapurda veya tarihi bir sokakta yakaladığımız o güzel kareyi hukuka uygun olarak paylaşabilmenin şartları nelerdir? Fotoğraflanan kişinin veya kişilerin rızası alınmadan yayınlanan fotoğraf nasıl bir sorumluluk doğurur? Kişisel Verilerin Korunması Hukuku bağlamında kamusal alanda fotoğrafçılığı ele aldığımız bu içerikte fotoğrafçının ve fotoğraflananın haklarını inceledik.
Fotoğraf ve Hukuk İlişkisi
Karanlık kutudan bu yana gelişen teknoloji ile birlikte fotoğraf makineleri yüksek kalitede fotoğraf çekebilen pratik makinelere dönüşmüştür. Fotoğraf makinelerinin kullanımının yaygınlaşmasının ardından gerek amatör gerek profesyonel fotoğrafçılık faaliyetleri artmıştır. Telefon kameralarının fotoğraf makinesi kalitesine yaklaşmasıyla birlikte gelişen ‘’akıllı telefon fotoğrafçılığı’’ dijital çağımızın üretme ve paylaşma merakı ile birleşince de yeni uyuşmazlıklar hukukun konusu haline gelmiştir. Fotoğrafçının ve fotoğraflananın hakları, hukuk düzenince elbette korunmaktadır.
Sokak Fotoğrafçılığı
Sokak fotoğrafçılığı yaşamdan gerçek hatıralar sunan, sosyolojik incelemelere ışık tutan, sosyal medya uygulamaları ile son zamanlarda daha görünür hale gelen bir fotoğrafçılık dalıdır. Sokak fotoğrafçılığının mekânı, sokak ile sınırlı değildir, kamusal alanı kapsar. Candid, sokak portreleri fotoğrafçılığı, editoryal fotoğrafçılık gibi alt türleri vardır. Hukuki değerlendirmemizin asıl konusunu, Candid türünde yani fotoğraflanan kişi veya kişilerden habersiz çekilen doğal fotoğraflardaki rıza hususu oluşturacaktır.
Fotoğrafın Hukuki Niteliği ve Rıza Hususu
6698 Sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’nun 3’üncü maddesinin 1.fıkrasının (d) bendi uyarınca kişisel veri, kimliği belirli veya belirlenebilir gerçek kişiye ilişkin her türlü bilgiyi ifade eder. Kişinin T.C. kimlik numarası, doğum tarihi, telefon numarası, adres bilgileri, parmak izi, sağlık bilgileri, etnik kökeni, siyasi, felsefi ve dinî görüşü, sesi ve görüntüsü gibi kimliğini belirleyen veya belirlenebilir kılan, kişiyi toplumdaki diğer bireylerden ayıran her türlü bilgi kişisel veridir. Kişinin fotoğrafı tek başına ya da birtakım ek bilgilerle birlikte kimliğini belirleyen nitelikte olabilir. Fotoğrafı çeken cihazların kişinin görüntüsünün yanında konum ve zaman gibi bilgileri de kaydetmesiyle birlikte, fotoğrafın kişinin kimliğini belirleme noktasındaki önemi tartışılmazdır. Hele fotoğraf kişilerin ırkı, etnik kökeni, siyasi düşüncesi, felsefi inancı, dinî, mezhebi veya diğer inançları, kılık ve kıyafeti, dernek, vakıf ya da sendika üyeliği, sağlığı, cinsel hayatı, ceza mahkûmiyeti ve güvenlik tedbirleriyle ilgili verileri veya biyometrik ve genetik verileri içeriyorsa ‘‘özel nitelikli kişisel veri’’ olarak nitelendirilir. Kişisel veriler, ancak KVKK ve diğer kanunlarda öngörülen usul ve esaslara uygun olarak işlenebilmektedir. KVKK madde 5 uyarınca kişisel veriler, ilgili kişinin açık rızası olmadan işlenemez. Özel nitelikli kişisel verilerin, ilgilinin açık rızası olmaksızın işlenmesi yasaktır. Bu noktada açık rıza kavramından bahsetmek gerekir. Açık rıza, belirli bir konuya ilişkin bilgilendirilmeye dayanan ve özgür iradeyle açıklanan rızadır. Kanun çerçevesinde açık rıza, kişinin sahip olduğu verinin işlenmesine, kendi isteği ile ya da karşı taraftan gelen istek üzerine onay vermesi anlamını taşımaktadır. İşte burada, kişinin kimliğini belirlenebilir kılan fotoğrafın kişisel veri niteliği taşımasıyla birlikte, fotoğrafçının, fotoğraflanacak kişi veya kişilerin açık rızasını alarak fotoğrafçılık faaliyetlerini sürdürmesi gerektiği vurgulanmalıdır.
Kimi zaman fotoğraflanan kişinin, kadraja bakıp gülümsemesi veya fotoğrafçıya el sallaması gibi davranışlarından dolayı örtülü bir rızanın varlığından söz edilebilir. Ancak Kanun açık rızayı gerekli kıldığından, fotoğraflanacak kişiden açık rızasının alınması hukuken daha uygun olacaktır. Bu durumda fotoğrafçı, habersiz çekildiği anlaşılacak fotoğrafların yanında, fotoğraflananın kadraja gülümsediği ya da çekime izin verdiğini gösteren farklı pozlarını da çekerek işini sağlama almaya çalışabilir. Rızanın fotoğraf çekiminden önce alınması daha uygundur ancak çekimden sonra alınan rızanın da geçerli olduğu söylenebilir. (Bozkurt Yüksel, 2020) Açık rızanın varlığında dahi, fotoğraflanan kişinin rızasını geri alma ve fotoğrafın silinmesini isteme hakkı vardır. Fotoğraflanan kişinin çocuk olması durumunda ise çocuğun ebeveynlerinden veya vasisinden izin almak gerekir. (Çinko, 2018)
Belirtmek gerekir ki fotoğraflanan kişi veya kişilerin fotoğraf içerisinde ön planda yer almayıp kalabalık bir fotoğrafta yalnızca detay olarak bulunduğu, ön planda yer alsa bile yüzünün belirgin bir şekilde görülmeyip kimliğinin belirlenemediği ya da siluetten ibaret olduğu fotoğraflarda açık rızanın alınmasına gerek yoktur. Elbette tüm bunlar, somut olayın şartlarına göre ayrıca değerlendirilmelidir. Doç. Dr. Armağan Ebru Bozkurt Yüksel, fotoğrafçının kısa bir rıza formunu, daha sonra ispat sorunu yaşamamak adına yanında taşımasını önermektedir. (Bozkurt Yüksel, 2020)
Fotoğrafçının ve Fotoğraflanın Hakları
Anayasa’nın 27.maddesi uyarınca herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir. Bununla birlikte Türk Medeni Kanunu’nun 24.maddesi uyarınca hukuka aykırı olarak kişilik hakkına saldırılan kimse, hâkimden, saldırıda bulunanlara karşı korunmasını isteyebilir. Kişilik hakkı zedelenen kimsenin rızası, daha üstün nitelikte özel veya kamusal yarar ya da kanunun verdiği yetkinin kullanılması sebeplerinden biriyle haklı kılınmadıkça, kişilik haklarına yapılan her saldırı hukuka aykırıdır.Bu iki maddede yer alan hakların arasındaki dengenin sağlanması gerekmektedir. Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’nun 28.maddesinin 1.fıkrasının (c) bendi uyarınca kişisel verilerin millî savunmayı, millî güvenliği, kamu güvenliğini, kamu düzenini, ekonomik güvenliği, özel hayatın gizliliğini veya kişilik haklarını ihlal etmemek ya da suç teşkil etmemek kaydıyla, sanat, tarih, edebiyat veya bilimsel amaçlarla ya da ifade özgürlüğü kapsamında işlenmesi istisna niteliği taşır. Yani fotoğrafçı, hukuka uygun olarak ve sanatsal bir amaçla çektiği fotoğrafı yine sanatsal bir alanda kullanabilir. Kişinin, fotoğrafı üzerinde kişilik hakkı bulunduğundan, sanatsal bir amacın varlığında dahi söz konusu fotoğraf, fotoğraflananın kimliğini belli edecek özellikteyse, fotoğraflananın rızası mutlaka gereklidir. Ayrıca fotoğrafın sanatsal bir amaçla değil de ticari bir amaçla çekilmesi durumunda, fotoğrafın ticari amaçla kullanılabilmesi için bu durumu belirterek izin almak gerekir. Çekim için alınan izin, söz konusu fotoğrafı ticari amaçlı kullanabilmek için yeterli değildir. Fotoğrafçı, söz konusu fotoğrafı ticari amaçlı kullanmaya sonradan karar verdiyse, çekim için rıza göstermiş olan fotoğraflanan kişiden, ticari kullanım için ayrıca izin almalıdır. (Bozkurt Yüksel, 2020)
Hukuka aykırı olarak çekilen ve/veya kullanılan her fotoğrafın, Türk Medeni Kanunu Madde 25 uyarınca tazminat ve/veya Türk Ceza Kanunu Madde 135-136 uyarınca cezai yaptırımlar doğurabileceği unutulmamalıdır.
Değinilmesi gereken bir başka nokta da fotoğraflanan kişinin özel hayatının gizliliğidir. Anayasa ile güvence altına alınan özel hayatın gizliliği bir insan hakkıdır ve ihlali suç teşkil edecektir. Kişinin kamusal alanda bulunması, özel hayatın gizliliği hakkını evde bırakmış olması anlamına gelmez. Kişilik hakları, kamusal alanda da devam eder. (Çinko, 2018) Yargıtay bu hususu şöyle ifade etmiştir: ‘’Özel hayat; kişinin sadece gözlerden uzakta, başkalarıyla paylaşmadığı, kapalı kapılar ardında, dört duvar arasındaki yaşantısı ve mahremiyetinden ibaret değil, herkesin bilmediği veya bilmemesi gereken, istenildiğinde başka kişilere açıklanabilen, tamamen kişiye özel hayat olayları ve bilgilerin tamamını içerir. Bu nedenle, kamuya açık alanda bulunulması, bu alandaki her görüntü veya sesin dinlenilmesine, izlenilmesine, kaydedilmesine, sürekli ve izinsiz olarak elde bulundurulmasına rıza gösterildiği anlamına gelmez.’’ (Yargıtay 12.Ceza Dairesi, T: 10.05.2016, E: 2015/13813, K: 2016/8242)
Değerlendirme
Günümüzde, gelişen teknoloji ve hayatımızın ayrılmaz parçası haline gelmiş sosyal medya araçları ile birlikte, sokak fotoğrafçılığı faaliyetlerinin arttığı gözlemlenmektedir. Fotoğraf paylaşım siteleri ve sosyal medya uygulamalarındaki fotoğraf hesapları incelendiğinde, yukarıda bahsettiğimiz hususlara uygun olmayan birçok fotoğraf örneği ile karşılaşılmaktadır. Bu noktada fotoğraflanan kişinin kişilik hakları ile fotoğrafçının özgürlük alanı arasındaki dengeyi makul bir ölçüde sağlamak gerektiğini belirtmek gerekir. Sokak fotoğrafçılığına büyük bir hayranlık duymakla birlikte bu sanatın etik ilkelere ve hukuk kurallarına uygun bir biçimde icra edilmesinin en doğrusu olduğu kanaatindeyim. Dilerim bu içerik, sokak fotoğrafçılığına olan yoğun ilginin beraberinde hukuk kuralları hakkında bilinç oluşturmaya bir nebze olsun katkıda bulunabilmiştir. Yazımı, henüz Covid-19’la tanışmadığımız o güzel günlerde çektiğim birkaç sokak fotoğrafına yer vererek tamamlamak isterim. Umut dolu günlere…
Sofya, 2019
Amsterdam, 2019
Liège, 2019
–
KAYNAKÇA
- Bozkurt Yüksel, Armağan Ebru. (2020), Sokak Fotoğrafçılığı ve Kişisel Verilerin Korunması (1.Bası), İstanbul: Aristo Yayınevi.
- Bilge, Olcay ve M. Turgay. (2008), Fotoğraf ve Haklarımız, Türkiye Fotoğraf Sanatı Federasyonu, TFSF 2. Dernekler Ortak Toplantısı
- Çinko, Sıddık. (2018), 101 Soruda Fotoğrafçının ve Fotoğraflanan Kişinin Hakları (1. Baskı), Ankara: Seçkin Yayıncılık.
- Örslü, Arif. (2018), Fotoğraf ve Hukuk, Mersin Fotoğraf Derneği Foto-Graf, 2.Sayı
- Özşahin, Özge. İzmir Fotoğraf Akademisi, Fotoğrafın Hukuki Niteliği
< https://www.izmirfotografakademisi.com/yazi/fotografin-hukuki-niteligi> (Erişim Tarihi: 30.11.2020)
- Leblebici, M. Enes. Fotopedi, Sokak Fotoğrafçılığı Nedir?
< https://www.fotopedi.org/sokak-fotografciligi-nedir-10357>(Erişim Tarihi: 30.11.2020)
- Akarı, Ufuk. İfsak Blog, Sokak Fotoğrafçılığı Üzerine
< http://www.ifsakblog.org/sokak-fotografi-uzerine/> (Erişim Tarihi: 30.11.2020)
- Safi, Haluk. İfsak Blog, Sokak Fotoğrafçılığında Fotoğraf Seçimi ve Kimliğini Bulma
<http://www.ifsakblog.org/sokak-fotografciliginda-fotograf-secimi-ve-kimligini-bulma/ > (Erişim Tarihi: 30.11.2020)
- Kişisel Verileri Koruma Kurumu, Açık Rıza Alırken Dikkat Edilecek Hususlar
< https://www.kvkk.gov.tr/Icerik/2037/Acik-Riza-Alirken-Dikkat-Edilecek-Hususlar > (Erişim Tarihi: 30.11.2020)
- Kişisel Verileri Koruma Kurumu, 6698 Sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanununun Amacı ve Kapsamı
< https://www.kvkk.gov.tr/Icerik/4185/6698-Sayili-Kisisel-Verilerin-Korunmasi-Kanununun-Amaci-ve-Kapsami > (Erişim Tarihi: 30.11.2020)
[zombify_post]
0 Yorum